Welzijnscheck varkens

Volgens de huidige wetgeving (Besluit Houders van dieren en Besluit diergeneeskundigen) mogen staarten van varkens alleen onder strikte voorwaarden gecoupeerd worden. Bijvoorbeeld als er maatregelen getroffen zijn om bijtgedrag te voorkómen. Werken deze niet dan mag een dierenarts een attest schrijven. Alleen hiermee heeft een varkenshouder toestemming om staarten te couperen. 

Vanaf 1 juli 2020 wordt de welzijnscheck toegevoegd. De Europese Commissie heeft namelijk aangegeven dat alle Europese lidstaten erop moeten toezien dat varkenshouders een risicobeoordeling gaan uitvoeren om het risico op bijtgedrag op hun bedrijf vast te stellen. Met de welzijnscheck voldoet Nederland aan deze verplichting. In de IKB’s wordt een voorschrift opgenomen waarin staat dat varkenshouders uiterlijk 31 december 2020 de welzijnscheck in moeten vullen. Op basis van de antwoorden in de welzijnscheck, het plan van aanpak en het advies van adviseurs (zie het Stappenplan), kan vervolgens besloten worden om bij één of enkele tomen de staarten niet te couperen.

Dierenwelzijn staat hierbij altijd voorop.
Varkenshouders hoeven deze beslissing niet alleen te nemen, maar kunnen advies vragen aan bijvoorbeeld de dierenarts en voervertegenwoordiger. Gezamenlijk kan het best beoordeeld worden of het verantwoord is om een begin te maken met het stoppen met couperen. Als op basis van alle informatie blijkt dat het op een bedrijf nog niet verantwoord is om te stoppen met couperen, kunnen varkenshouders eerst aan de slag met het plan van aanpak.

Er is voor gekozen om de welzijnscheck stapsgewijs te implementeren:

1. Vanaf 1 juli 2020 wordt een voorschrift met betrekking tot de welzijnscheck in de IKB’s opgenomen. Hierin is vastgelegd dat varkenshouders de welzijnscheck uiterlijk 31 december 2020 voor de eerste keer ingevuld moeten hebben, per UBN en voor alle aanwezige diercategorieën. De welzijnscheck moet vervolgens jaarlijks ingevuld worden. 
2. De volgende stap is om op basis van de antwoorden een plan van aanpak te maken. Dit is nu nog niet verplicht, maar wel een belangrijke vervolgstap. In het plan van aanpak wordt beschreven welke (management)aanpassingen een varkenshouder kan doen waardoor het welzijn van de varkens verbetert en hiermee het risico op bijtgedrag vermindert.
3. Op basis van de ingevulde welzijnscheck, het plan van aanpak èn het bijtgedrag op een bedrijf kan worden vastgesteld of een varkenshouder verantwoord kan beginnen met het houden van varkens met lange staarten. Het advies is om te beginnen met één of enkele tomen waarbij de staarten niet gecoupeerd worden:
   • Als blijkt dat het nog niet verantwoord is om een begin te maken met het stoppen met couperen, is het belangrijk aan de slag te gaan met de maatregelen die in het plan van aanpak zijn benoemd.
   • Na verloop van tijd kan het resultaat van deze maatregelen beoordeeld worden, waarna opnieuw kan worden vastgesteld of een varkenshouder verantwoord kan beginnen met het houden van varkens met lange staarten of dat er nog meer aanpassingen nodig zijn.
4. Als de eerste toom varkens met lange staarten zonder bijtschade is afgeleverd, kan besloten worden om het aantal tomen met lange staarten – stap voor stap – uit te breiden. Indien er wel problemen met bijtgedrag optreden, is het belangrijk de oorza(a)k(en) hiervan te achterhalen en aan te pakken, voordat meer tomen met lange staarten gehouden worden.

Met dit stappenplan kunnen varkenshouders de algehele bedrijfsvoering verbeteren, met een beter dierenwelzijn, diergezondheid en betere technische resultaten als gevolg. Zo kan er stapsgewijs en verantwoord toegewerkt worden naar het houden van varkens met lange staarten.

Het ontstaan van de welzijnscheck varkens heeft een al wat langere voorgeschiedenis. Het begon in juni 2013 met de Verklaring van Dalfsen. Varkenshouders, diverse bedrijven en organisaties in de varkenssector en de Dierenbescherming besloten gezamenlijk als werkgroep Krulstaart* het staartbijten op varkensbedrijven aan te pakken. Op basis van de aanbevelingen van de Werkgroep Krulstaart ambieerden LTO en NVV om stapsgewijs gedeeltelijk en - indien verantwoord - op de lange termijn geheel te stoppen met staarten couperen.

In de loop van de jaren is het thema verbreed naar bijtgedrag in het algemeen; het bijten in oren, staarten en flanken. In 2016 heeft de Europese Commissie aangegeven dat alle EU-lidstaten erop moeten toezien dat varkenshouders jaarlijks een risicobeoordeling bijtgedrag uitvoeren. Het doel van de risicobeoordeling is om verantwoord toe te werken naar het verder verbeteren van het dierwelzijn en uiteindelijk het niet meer couperen van staarten.

Om invulling te geven aan deze opdracht heeft de werkgroep Krulstaart het onderzoeksprogramma 'Intacte staarten' opgezet om ervaringen op te doen in de praktijk. Daarnaast heeft de Coalitie Vitale Varkenshouderij in 2019 het onderwerp 'Intacte staarten' opgenomen in het Programma Vitale Varkenshouderij. Op deze manier is het voorkómen van bijtgedrag en daarmee het realiseren van intacte staarten bij varkens een belangrijk actiepunt geworden. 

Het maakt de weg vrij om heel concreet invulling te geven aan de EU-opdracht: de Nederlandse varkenshouderij ontwikkelt een eigen welzijnscheck varkens. Varkenshouders, onderzoekers, dierenartsen en voeradviseurs zijn hierover uitgebreid geconsulteerd. Op 1 juli 2020 wordt de welzijnscheck officieel geïntroduceerd als onderdeel van de kwaliteitssystemen IKB Varken en IKB Nederland Varkens. 

De welzijnscheck varkens is ontwikkeld door de POV samen met de partners van de begeleidingscommissie Staarten. Wageningen UR heeft de uitvoering gedaan in nauwe samenwerking met varkenshouders, dierenartsen en voervertegenwoordigers.

De partners in de Begeleidingscommissie Staarten zijn de volgende: POV, Nevedi, COV, KNMvD, Vee&Logistiek Nederland, fokkerijorganisaties, Dierenbescherming en het Ministerie van LNV.